Beschrijving en toelichting

Hervormde Kerk Den Burg

Monumentnummer RACM: 35327

Beknopte beschrijving

Voorgeschiedenis

Het dorp Den Burg gaat mogelijk terug op een laat-9^de-eeuwse ringwalburg, die in de loop van de tijd werd vergroot met handhaving van de ronde vorm. Binnen het oorspronkelijke omgrachte terrein verrees al in de 11^e eeuw een kerk. Deze kerk werd in de 16^e eeuw vervangen door een nieuw schip met noordbeuk; rond 1539 verrees de zuidbeuk. Het in de 14^e eeuw aan de oude kerk toegevoegde koor met zijbeuken werd in 1604 gesloopt en de kerk werd ingekort tot zijn huidige vorm.

Restauratie en onderhoud

Al in 1937 bleek de kerk in zeer slechte staat de verkeren zoals blijkt uit een opname van 19 augustus van dat jaar. Op dat moment was men bezig “van het hooge , als van de lage daken de leibedekking te herstellen en ook de looden nokafdekking gedeeltelijk te vernieuwen en bij te werken”

Foto RACM opname 1898. Hierop is te zien dat de kerk oorspronkelijk gedekt is geweest in Maasdekking, evenals andere kerken op Texel

De zijbeuken waren voorzien van gietijzeren goten met een neuslijst.

In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog raakte de kerk zwaar beschadigd. Op basis van een restauratieplan van de architect C.W. Royaards werd de kerk in regie gerestaureerd van 1948 tot 1953 door Aannemersbedrijf H.J. Jurriëns uit Utrecht. Deze restauratie vond plaats in het kader van oorlogsschadeherstel en was bedoeld om de kerk weer in “bruikbare staat” te brengen voor de eredienst. De leibedekking, tot de restauratie waren de dakvlakken gedekt in Maasdekking zie afbeelding,  werd toen niet vernieuwd. Het dak werd gedekt met dakleer, vastgezet met vuren latten. Ook werden nog geen nieuwe goten aangebracht op de plaats van de verwijderde gietijzeren goten.

De kerk werd weer in gebruik genomen voor de eredienst op zondag 11 oktober 1953. Na de ingebruikname volgen verzoeken van de kerkvoogdij om alsnog de leibedekking met goten gerealiseerd te krijgen.

In 1954 werd door Aannemersbedrijf H.J. Jurriëns prijsopgave gedaan voor het aanbrengen van nieuwe houten goten op klossen, bekleed met lood, inclusief loden afvoeren, riolering en gemetselde putten.

Ook werd een prijs opgegeven voor de leibedekking, 1000 m2 voor een bedrag van f 18.000,- exclusief een opslag van 10%. Ergens in de periode 1954 tot 1960 moet de leibedekking zijn aangebracht. Bij het globale onderzoek in het panddossier van RACM kon niet achterhaald worden wanneer de leibedekking precies is aangebracht en door wie. Het sterke vermoeden bestaat dat het vernieuwen van de leibedekking uitgevoerd is door de firma Beisterveld, eveneens uit Utrecht, die veel leibedekking in de kop van Noord-Holland heeft vernieuwd.

Op 2 maart 1978 vond de eerste inspectie plaats van de Monumenenwacht. In het rapport wordt de leibedekking gekwalificeerd als goed, wel worden de nodige reparaties verricht.

Kerk gezien vanuit de Binnenburg. De toren is aan drie zijden opgenomen in het dak van het schip

Exterieur

De kerk heeft een pseudo-basilikale opzet, bakstenen gevels en steunberen zijn platvol gevoegd. Het schip is 7 traveeën lang met aan beide zijden smallere zijbeuken, waarvan de 2 laatste traveeën aan de oostzijde iets zijn versmald. Tussen de steunberen forse spitsboogvensters. Bij de restauratie van de oorlogsschade zijn de vensters gereconstrueerd met vorktracering, bakstenen montants, brugstaven en bezet met glas-in-lood.

De dakvlakken zijn gedekt met leien in Rijndekking – oudduits. Alle aansluitingen op de torenromp, topgevels en nok zijn uitgevoerd in lood.

Leibedekking van zijbeuk en schip aan de noordzijde. De boeiboorden van de bakgoten zijn bekleed met een groot formaat dekleien.

Bij de dakvoet monnikskappen t.b.v. de ventilatie.

De steunberen zijn aan de bovenzijde bij het laatste groot onderhoud afgedekt met een koperbekleding.

De loden gootbekleding is bij de laatste grote onderhoudsbeurt vernieuwd in koper. De loden hemelwaterafvoeren met vergaarbakken zijn gehandhaafd evenals de bekleding van de boeiboord met leien.

Interieur

De bestaat uit een vloer van hardsteen, gepleisterde muren en kolommen. De ruimte wordt overdekt door een houten tongewelf boven het schip en het koorgedeelte. Boven de zijbeuken is een kwartrond houten tongewelf aangebracht.

Overzicht van de kerkruimte naar het oosten, met houten tongewelven in het schip en de zijbeuken.

De dakvoeten van de zijbeuken zijn niet bereikbaar voor inspectie.

Toelichting op het plan

Onderhoudsstaat

Het casco van de kerk met de toren verkeert in goede staat. Structurele gebreken zijn niet aanwezig, noch in de gevels, noch in de kapconstructie. Door tijdig onderhoud is de kerk steeds in een goede onderhoudsstaat gehouden.

Inventarisatie leibedekking

De herkomst van de leien is niet met zekerheid vast te stellen. Ook uit het globale onderzoek van het panddossier kon niet achterhaald worden, welke leien zijn toegepast. Navraag bij de leidekker die dit mogelijk uitgevoerd heeft, is helaas niet mogelijk, omdat deze niet meer bestaat. Het betreft waarschijnlijk een lei uit de Eifel of Hunsrück in Duitsland. De leibedekking vertoont steeds meer gebreken, waardoor al heel wat reparaties verricht moesten worden. De intensiteit van de reparaties neemt toe en de bereikbaarheid van de dakvlakken voor onderhoud is slecht. De leibedekking aan de noordzijde lijkt er visueel slechter aan toe dan de zuidzijde. Aan de zuidzijde zijn wel veel meer reparaties verricht. De dakvlakken van het schip zijn enkel gedekt, in Oudduits met een normale hoek. De dakvlakken van de zijbeuken zijn eveneens enkel gedekt, in Oudduits maar met een scherpe hoek. Dit is waarschijnlijk gebeurd in verband met de flauwere dakhelling. Bij een inwendige inspectie van de kap boven de tongewelven, blijkt dat het dakbeschot eigenlijk te smal is voor Rijndekking, maar verder in goede staat verkeert. Mogelijk dat het te dunne beschot een gevolg is van de materiaalschaarste na de Tweede Wereldoorlog. Ook is het mogelijk dat aanvankelijk gedacht is de Maasdekking weer terug te brengen.

Vernieuwing leibedekking

Het plan omvat de totale vernieuwing op alle dakvlakken van de in matige staat verkerende leibedekking voordat ernstige gevolgschade ontstaat.  Voor de formaten van de dekleien geldt de bestaande leibedekking, met dien verstande dat ook voor het schip gekozen is voor een scherpe hoek van de dekleien. De overlap bedraagt dan 34% in plaats van de gebruikelijk 29%, waardoor bij extreme weersomstandigheden minder snel lekkage optreedt. De stijglijn op de zijbeuken wordt aangepast.

Met het vernieuwen van de leibedekking worden ook alle loodaansluitingen vernieuwd en een aangetast deel van de muurplaat op de zuidbeuk vernieuwd. Voor verbetering van inspectie en onderhoud, worden inspectieluiken in de dakvoet aangebracht en ladderhaken aangebracht om de Rijndekking, die onderhoudsgevoeliger is, veilig en tijdig te kunnen onderhouden.

Behalve het bijgevoegd bestek, zijn hieronder per hoofdstuk van de Stabu, als samenvatting, de belangrijkste werkzaamheden toegelicht.

24. Ruwbouw-timmerwerk

Het gaat om ingerotte onderdelen van de dakvoet aan de zuidzijde

§  Vernieuwen van de aangetaste muurplaten en het aanhelen en terugplaatsen van het houtwerk van blokkelen, standzoontjes en sporen op de vernieuwde muurplaat.

§  Aanvullen van het verwijderde en aangetaste dakbeschot.

§  Herstel van aangetaste delen van nokruiter met ruiterlat en de aansluitingen van het dakbeschot langs de topgevels

33. Dak-bedekkingen

Vernieuwing van de leibedekking op alle dakvlakken van de kerk. Het betreft het volgende:

§  Leibedekking in Rijndekking – Oudduits, scherpe hoek, gerekend is met leien van de groeve Katzenberg - Eifel

§  Leibedekking uitvoeren in de juiste stijglijn, met begin- en eindorten, voetstenen, stroomlagen etc.

§  Handhaven van bestaande monnikskappen en waar nodig aanvullen met enkele nieuwe monnikskappen t.b.v. de ventilatie van de dakvoet.

§  Vernieuwen van alle loodaansluitingen tegen de torenromp, tegen de topgevels, muurwerk schipdak en dakvoet.

§  Noklood vernieuwen, in 3 delen verschervend gefelst van schipdak en koorgedeelte.

§  Loodbekleding op de tussengevels geheel vernieuwen in gefelst lood en hierop aangepaste detaillering

45. Afbouw-timmerwerk

Verbeteren van de inspectie van de kwetsbare dakvoeten langs beide zijbeuken

§  Om de travee aanbrengen van inspectieluiken in de tongewelven van schip en zijbeuken, in lijn met de horizontale beschieting.

70. Bliksemaf-leidinginstallaties

Handhaven van de bestaande bliksemafleidingsinstallatie.

§  Handhaven en bevestigen op de nieuwe leibedekking

§  Waar nodig aanpassen aan de recente eisen van de NEN 1014.

92. Bereikbaarheid

Treffen van voorzieningen voor verbetering van inspectie en onderhoud op de dakvlakken. Het gaat hierbij om:

§  Verwijderen van de oude ladderhaken langs de nok en de roestvast-stalen draad met steunen langs de goten. Deze draad voldoet niet aan de Arbo-eisen.

§  Aanbrengen van ladderhaken in de dakbedekking, langs de nok en langs de goten volgens de richtlijnen van de Monumentenwacht

Na uitvoering van de restauratie

Na de vernieuwing van de leibedekking verkeert de kerk weer in uitstekende staat. Aansluitend op het lopende onderhoudsplan, kan de kerk vervolgens op basis van een Periodiek Instandhoudings Plan (PIP) onderhouden worden.

Toelichting

Foto’s belangrijkste onderdelen

33 Dakbedekkingen

Rijndekking in oudduits met scherpe hoek op de zijbeuken van de kerk. In de dakvoet zijn loden monnikskappen aangebracht t.b.v. de ventilatie van de dakvoet. Veel leien verkleuren en verkleien sterk door te grote wateropname.

33 Dakbedekkingen

Detail van de dakvoet met de r.v.s. draad voor het vastleggen t.b.v. inspectie en onderhoud van de goten. Deze draad voldoet niet aan de Arvbo-eisen.

Toelichting

Foto’s belangrijkste onderdelen

33 Dakbedekkingen

De specieranden worden vervangen door muurlood met indekloketten tussen de eindorten. Bij deze aansluitingen zijn al veel reparaties verricht.

33 Dakbedekkingen

Overzicht van de leibedekking. Langs de dakvoet van het schip en langs de goten wordt het voetlood vernieuwd.

De stijglijn van de leibedekking op de zijbeuken is te flauw in relatie tot de dakhelling. Deze stijglijn wordt bij het vernieuwen van de leibedekking aangepast aan de geldende richtlijn.

33 Dakbedekkingen

Waar dit noodzakelijk is wordt het muurlood vernieuwd. De ladderhaken voldoen niet aan de normen. Deze worden niet meer hergebruikt. Zie voor de plaatsing van de ladderhaken op de diverse dakvlakken het bijgevoegde daken-plan. Enkele ladderhaken die in 2000 zijn toegevoegd worden wel hergebruikt.

Toelichting

Foto’s belangrijkste onderdelen

33 Dakbedekkingen

De loodbekleding van de tussengevel is een kwetsbare constructie. Deze moet voor de vernieuwing van de leibedekking voor een groot deel verwijderd worden. Bij die gelegenheid wordt het lood vernieuwd en de detaillering verbeterd en aangepast door verschervend felsen.

33 Dakbedekkingen

Bij de schouderstukken is veel loodwerk gesoldeerd. Het lood wordt vernieuwd, de detaillering wordt aangepast door zoveel mogelijk te felsen in plaats van te solderen.

45 Afbouw-timmerwerk

In de tongewelven worden bij de dakvoet inspectieluiken aangebracht om meer zicht te houden op aantastingen en lekkages van de dakvoet.

92 Bereikbaarheid

De bestaande roestige ladderhaken langs de nok voldoen niet meer aan de eisen. Deze worden vervangen en aangevuld met ladderhaken op de dakvlakken om de leibedekking veilig te kunnen inspecteren en onderhouden.

November 2008